Dr. Abdihakim Abdullahi Jama

MONKEYPOX waa cadur uu keeno fayrus ilma aragtay ah, kana mid ah isirka ama kooxda fayrusyada ee Orthopoxvirus genus, kana tirsan qoyska Poxviridae. Cudurkani waxa sababa fayruska Monkeypox Virus. Waxa uuna leeyahay astaamo ama calaamado lamid ah xanuunkii furuqa oo dunida laga ciribtiray 1980-kii. FURUQA DAANYEERADA (MONKEYPOX), waxa markii ugu horeeysay ee uu u gudbo aadanaha(dadka) kiis ah la daahqaaday sanadkii 1970kii iyada oo halkii lagu arkay ay aheyd waddanka Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Koongo, oo dhaca bartamaha qaaradani Afrika. Waxa jirtay wadamo kale oo dhaca bartamaha iyo galbeedka qaaradda oo lagu arkay dad uu soo ritay cudurku waxana ay dadkasi ku sugnaayeen wadamadda Cameroon, Cote d’Ivoire, Congo, Gabon, Liberia, Nigeria iyo Sierra Leone. Waxa sidoo kale jirtay wadamaddo ka baxsan qaarada afrika oo lagu arkay cudurka, waxana la xiriirinayay dad usafray sidaasina uu ku gaaray wadamadaasi cudurku. Wadamadasi waxa kamid ahaa Mareykanka, ingiriiska iyo Singa...

12-ka November, sanad waliba waxa dunida laga xusaa maalinta caalamiga ah ee oofwareenka adduunka. Maanta oo kale waxa dunida laga sameeya wacyigelin iyo olole baraarujineed oo kor loogu qaadayo wacyiga oofwareenka iyo dhibaatada uu leeyahay.  Oofwareenku(Pneumonia) , waa xanuun ku dhaca neefmareenka gaar ahaanse, sambabada qaybaha hoose ee kiishashka hawada(Alveoli) iyo interstitial spaces-ka. Waxa sababa xanuunkani waa bakteeriya, sidoo kale waxa sababi kara fayruska. Oofwareenku waa xanuunka ugu badan ee dila caruurta ka yar da'da 5 jirka. Sanad waliba waxa u geeriyooda xanunkani 740 000 oo qof. Astaamaha aad ku garan karto, xanuunkani waxa kamid ah: qufac (badanaa qalalan), neefta ku dhibta, xabad xanuun, qandho, garaca wadnaha oo kordha, madax xanuun, dhidid, lalabo ama matag. Waxa sidoo kale jira astaamo kale laakiin aan kuwo badanaa la arko aheyn waxana kamid ah, qufac dhiig lasocdo, xiiq, daal, kalagoysyo xanuun iyo murqo xanuun.  YAA HALIS UGU JIRA AMA UU XANUUNKANI H...

Gacma dhaqashada iyo xiliyada ay muhiimka tahay, inaad dhaqdid. Waxa xirfadlayaasha caafimaadku, kugula talinayaan inaad dhaqdo gacmahaada si aad isaga ilaaliso fayruska Coronavirus, hadaba xiligee ayaa muhiim ah in aad dhaqdo ama meyrto gacmahaada? Waxa aad gacmahaada, dhaqaysaa xiliyadaan muuhiimka ah kala duwana sida: 1. Marka aad qufacdo ama aad hindhisto. Dadka qaar waxa ay sameeyaan in ay ku hindhisaan gacmahooda ama ku qufacaan iyaga oo ku daboolaya afka iyo sanka. Marka aad sidaa sameysid dhaq gacmahaada hana ku hindhisin mardambe oo adeegso tiish ama maro nadiif ah, kadiba ku rid weelka loogu talagalay qashinka. Dadka qaarkii iyaga oo ku hindhisay ama ku qufacay gacmahooda ayaa ay salaamayaan qof kale, waana qalad taas hana sameyn. 2. Marka aad la macaamishin qof xanuunsan, dhaq gacmahaada gashnow ama ha gashnaani gloves ama agab kale oo aad isleedahay waxa uu kuu noqon karaa gaashaan. Hadii aadan dhaqin markaan gacmahaada waxa aad khatar ugeysaneysaa naftaada iyo ta...

"KALIGAA ISDIL, OO DADKA KALE HA GALAAFAN" Horudhac : Waxaa mahad iskaleh Allah(SW) oo ii suurto geliyay in aan qorro qormadaan yar ee aan uga hadlayo, macluumaad guud oo kusaabsan maandooriyaasha, si gaar ahna taabuugga oo sanadaan dambe ay aad u kordheysay isticmaalka iyo iibintiisaba. Si aad ugga hesho faham guud waxa uu yahay taabuugga, halka laga isticmaalo iyo dadka isticnaalaba ha ka caajisin aqrinta qormadaan yar ee aan kuuggu bidhaaminayo. Dalalka dunnida waxaa laga isticmaalaa maandooriyayaal kala duwan mid walibana waxa uu reebaa ama laga dhaxlaa dhibaato, hadaba qormadaan waxa ay sidoo kale iftiiminaysaa tirroyin maandooriyayaal kale ah oo laga isticmaalo dalkeena, yaa isticmaala, halkee lagu isticmaalaa IWM, waxa aad sitoos ah weydiimahaan oo kale ugga helaysaa iyaga oo faahfaahsan isla qormadaan dhexdeeda. Si aad udhuuxdo macluumada ay xambaarsantahay qormadaan waa in aad siisaa maskax soo jeedda, una hamuun qabta  aqrinta iyo kuraaxaysiga qormadaan. Ma...

“Arday aan jeebkiisu qalin kujirin, Waa askari aan qasnada qoraygiisu rasaas kujirin oo kale”  ~ Cabdixakiim sh Cabdulaahi ~. Ujjeeddada oraahdaan ayaa ah in dhamaan ardaydu diyaar la ahaadaan agabka ay wax kubaranayaan sida qalimaanta, buuggta iwm. Waxaa ay xikmadaan ama oraahdaan Ku dhex jira in ardayga aan qalinka wadan uu lamid yahay askari aan qasnada qoraygiisu rasaas kujirin, taas oo Ku tusineysa in askarigu sababta uu qoriga usito tahay udiyaarsanaanta dagaal ama isdifaacid nafsi ah ama difaac bulsho iyo dana qaran, gobal iwm, waana muhiim in askarigu qorigiisa rasas kujirto si uu ugu sayriyo cadawga uu waardiyaha isaga jiro ama uu umada uga jiro. Sidaa si lamid ah ayaa waxa muhiim ah in ardaygu yahay arday uu u diyaarsanyahay qalankii uu wax kuqori lahaa, si uu ugu qorto casharta, meelaha muhiimka ah, xikmadaha iyo tusaalooyinka mugga iyo miisaanka leh ee kasoo butaacanaya baraha ardayga, indha ergaradka, aqoonyahanka iyo dhamaan asxaabta kale ee cilmiga usaaxiibk...

DUGSIGAADA SARE, LA IMOW DADAALKIISA : Horudhac : Waxa mahad oo dhan u sugnaatay, ilaah(SW) oo ii suurto galiyay, in aan bilaabo isla markaana aan dhameeyo maqaalkaan cajiibka ah, ee aan uga hadlayo DUGSIGA SARE IYO DADAALKA lagaa rabo in aad galiso, ama sameyso si aad ugu guuleysato halgankaada waxbarasho isla markaana aad gaartid guulo waaweyn oo wax Ku ool ah. Hadaba akhristow waxa aan maqaalkaan, ugu tala galay adiga qudhaada oo akhrinaya qoraalkaan, waa adiga ardayga ah ee maqaalkaan akhrinaya waa adiga bilaabaya Marxaladaada Waxbarasho ee Dugsiga sare, maqaalkaan waa mid aan isleeyahay waxbadan ayuu kugu soo kordhin karaa, waana mid aan kuugu tala galay. Waxa aan rajaynayaa in aad waqti siin doontid isla markaana aad si wanaagsan u dhuuxdid macnaha iyo miisanka erayada dardaarnka iyo latalinta ubadan ee dhex ceegaaga maqaalka kuwaas oo aan rajaynayo in ay kuu noqdaan kuwo halgankaada xoojiya, isla markaana kugu dhaliya dareen iyo dadaal dhab ah. Inta aad ku guda jirto, ...

BAAHISTA XANUUNKA EBOLA:  Ebola Virus Disease, waa cudur kamid cudurada khatarta ah, cudurkani ayaa ah mid dhimashadiisu ay badantahay, waxa uuna saameyaa noolaha sida aadanaha iyo xayaawano kale oo ay kamid yihiin monkeys, gorillas, iyo chimpanzees. Cudurkani waxa sababa koox virus-yo ah, waxana kamid ah virus-yada Ebola, Sudan, Taï Forest, Bundibugyo, Reston iyo Bombali virus. Hadaba virus-yada Ebola, Sudan, Taï Forest, and Bundibugyo ayaa la ogyahay in ay xanuunkaan kusababaan aadanaha. Halka virus-ka loo yaqan Reston virus uu kusababo xanuunka Ebola, xayawaanada ay kamidyihiin Daanyeerada iyo Doofaarada. Virus-ka Ebola virus waxa shaaca laga qaaday markiisii ugu horeysay sanadii 1976-kii, iyada oo lagu arkay meel udhaw wabiga Ebola ee dalka Jahmuuriyada Dimuqraadiga ee Congo. Xanuunkani Ebola, ayaa waxa uu kufidaa si dadban ama si toos ah iyo si aan toos ahayn. Sida aan toosla ahayn ee xanuunkani kufaafo waxa kamid ah Dheecaanada oo isgaara, waxa uu si toos ah ugu faafa...